Fransızca kökenli bu sözcüğün Türkçe anlamına bakıldığında ‘’Yenileme’’ ifadesi görülüyor. Çok önemli bir ifade ‘’Yenileme’’. Yıkıp yenisini yapmak değil, yenilemek. Mimaride binaların aslına uygun biçimde, yapının orijinal formunu bozmadan onarımlarının yapılarak yenilenmesi ve korunması; Restorasyon.
Ülkemizde restorasyon bilinci, son 20-25 yılda öncelikle Üniversitelerin, sonrasında Kültür Bakanlığı’nın, bazı belediyelerin ve bu konuda hassasiyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının ve duyarlı insanların çabaları ve bilinçli uygulamalarıyla oluşmaya başladı. 1970 li ve 1980 li yıllarda maalesef durum böyle değildi. Buldan’da şu an ayakta kalmış olsalar hayranlıkla bakılacak olan birçok tarihi ev maalesef yıkıldı ve yerlerine betonarme binalar yapıldı. Çocukluk yıllarımdan hatırladığım, 70 lerin sonları ve 80 li yıllarda Çaybaşı, Dört Eylül, Çarşı Mahallelerinde ve Abbas mevkiinde tarihi önemde, yılların hatıralarını yansıtan bahçeli konaklar maalesef restorasyon bilincinden uzak olunması nedeniyle tamamen yıkıldı. Yerlerine mimari estetikten mahrum betonarme yapılar dikildi.
Neyse ki, 2001 yılında T.C. Kültür Bakanlığı Türkiye Bilimler Akademisi Tüba-Tüksek ‘’Türkiye’nin Kültür Envanteri Projesi’’ kapsamında Buldan’ın pilot bölge seçilmesinin ardından Tarihi Buldan Evlerinin planlı, programlı ve bilimsel olarak restorasyonunun yapılması için tüm kurumlar büyük bir sorumluluk ve özveri içinde gayret göstermeye başladılar. Bu konuda Buldan halkında da bir bilinç oluştu. Kentsel Sit kapsamında Buldan’da yaklaşık 130 ev koruma altına alındı. Bu proje kapsamında ilk olarak Hacıevliler Sokağında bulunan Evliyazadeler Konağı, Buldan Kaymakamlığı’ nca satın alınarak restore edildi ve Buldan Evi adı ile turizme kazandırıldı. Tarihi Buldan Evleri konusu 23-24 Kasım 2006 tarihlerinde düzenlenen Buldan Sempozyumunda da kendine yer buldu ve sempozyumun Arkeoloji-Sanat Tarihi başlıklı 20. Oturumunda ele alındı. Sonuç raporu, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Üreten tarafından yazılan ‘’Buldan Evleri’’ başlıklı makale ile yayınlandı. Sonraki süreçte tescilli ve koruma altındaki bazı Buldan Evleri tamamen restore edildi. Çelebi Konağı, Yazıcıoğlu Konağı, Beyler Konağı, Dr. Behçet Uz Konağı, son zamanlarda restorasyonları tamamlanan Tarakçı Konağı, Buldan Kültür Evi adı ile işletmeye açılan Veli Ağalar Konağı gibi. Ayrıca birkaç hafta önce Berber Nihatlar Konağı’ nın da restore edileceği haberini memnuniyetle okuduk. Buldan Belediye Başkanı Mustafa Fahri Şevik’ in gayretleri ve bu konuya verdiği önem doğrultusunda eski hükümet konağı ve eski cezaevinin bulunduğu bölge de restore edilerek Buldan El Sanatları ve Kültür Merkezi olarak hak ettiği şekilde turizme kazandırıldı. Bazı cadde ve sokaklarda özellikle Dokuma Pazarı Caddesi’nde uygulanan sokak sağlıklaştırmaları da Buldan’a ayrı bir hava kattı. Ayrıca koruma altındaki bazı tarihi evler için Kültür Bakanlığınca restorasyon projeleri oluşturuldu, kısmi onarım yardımları da yapıldı. Bu destekler ile bazı tarihi evlerde çatı, bazılarında ise çatı ve dış cephe onarımları gerçekleşti. Ancak bakanlığın verdiği bu kısmi destekler maalesef o ev için ön görülen toplam restorasyon proje bedelinin ancak %10 - %20 si kadar oldu. Tekrar başvuru yapabilmek için 10 sene bekleme zorunluluğu var bu oldukça uzun bir süre.
2000 li yılların başından bu yana 20 sene içinde alınan mesafe yine de umut vericidir. Buldan Belediyesi’nin Tarihi Buldan Evleri’ nin restorasyonları için yürüttüğü çalışmalar yerindedir ve değerlidir. Tarihi evlerin sonraki kuşaklara sağlıklı bir şekilde devredilebilmeleri için bu çalışmalara hız kesmeden devam edilmelidir. Buldan’da daha fazla sokakta Sokak Sağlıklaştırma projeleri hayata geçirilmeli, daha fazla tarihi evin restorasyonu yapılmalıdır. Buldan Belediyesi bu anlamda kendi öz kaynakları haricinde merkezi hükümetten, bu konunun önemini bilen, tarihi ve kültürel varlıkların korunmasının insanlık için gerekliliğine inanan yerli ve yabancı birçok sivil kuruluş, dernek ve platformdan destek almak için çalışmalarını sürdürmelidir. Kültür Bakanlığı tarafından tescilli yapıların restorasyonları için verilen ödeneklerin arttırılması, kısmi yardım almış konutların tekrar yardım alabilmesi için 10 yıllık bekleme süresinin düşürülmesi yönünde girişimlerde bulunmalıdır.
Sağlıklaştırma yapılan sokaklarda canlılığın arttırılması için projeler üretilmelidir. Buldan Bezi ve Buldan Dokumalarının sunulduğu tarihi 14 Mayıs Caddesi ve sarı mavi dış cephe renkleriyle her birinin içinde ev sahiplerinin yaşamlarını sürdürdükleri Dokuma Pazarı Caddesi’ nin görünümleri Buldan mimarisi için çok uygundur. Birinde ticari hayat diğerinde normal ev yaşamı tüm doğallığı ile sürmektedir. Dokuma Pazarı Caddesi’nin devamı olan Yukarı Park binasının arka sokağında Çarşı Caddesi’ne kadar ön cepheleri restore edilen küçük dükkanlarda da Buldan kültürüne ve dokuma sanatına uygun işletmelerin olması, bu bölgenin canlanmasını sağlayacaktır. Bu anlamda Buldan Belediyesi’nin öncülük etmesi gerektiğini düşünüyorum.
Tarihi Buldan Evleri, pek çok diğer şehir ve ilçeden farklı olarak, içlerinde yaşam olması ile de bir ayrıcalık ortaya koymaktadır. Restorasyonu yapılan evlerin bazıları ticari amaçlı, bazıları kültür ve sanat amaçlı kullanılmalı ancak büyük çoğunluğu ev olarak kullanılmaya devam etmelidir. Çünkü bu tarihi konakların bir ruhu ve bir dili vardır. Bu tarihi evlerden birinde doğup büyüdüğüm ve senede birkaç kez de olsa İstanbul’dan Buldan’a geldiğimde içinde yaşadığım için o duyguyu çok iyi biliyorum. Evin sakinleri için o evler hem yuvalarıdır hem de o evlerde yaşayan insanlar, evin tarihsel yolculuğu içindeki birçok hatıranın yaşatılması ve yeni kuşaklara aktarılması görevini yerine getirmektedir. Onun için koruma altında olan bu tescilli tarihi evlerin içinde yaşayan insanların hep var olabilmesi için restorasyon desteklerinde öncelikli sırada olmaları sağlanmalıdır. Tarihi Buldan Evleri’nin Buldan’ın birçok köşesinde olması da ayrıca bir şanstır aslında; kentin değişik noktalarına yayılmış vaziyetteki koruma altında olan bu tarihi evler, bulundukları sokağın mimari dokusuna etki etmekte ve fütursuzca betonlaşmanın önlenebilmesi için bir uyarı vazifesi ifa etmektedir.