KARŞIYAKA CAMİİ

Osmanlı döneminde adı Yeni Cedid Mahallesi olan Karşıyaka Mahallesi cami şerifin Osmanlıca kitabesinde şunlar yazılıdır ve Buldan’da ayrıntılı kitabesi olan tek camidir. “İlahi bu camii şerifin banisi olan zad, Kahveci Molla Mehmet, Allah CC) rahmet eyleye, yapılış tarihi Rumi 1170(Miladi 1754)” . Cami ile birlikte, caminin doğu tarafında, şu anda Salih Algan ve bitişikteki Mehmet Emirdağ evleri, Yeni Cedid Medresesi olarak yapılmış. Cami, medreseye ait bir mescitmiş. Buldan’ın güney tarafına yapılan ilk cami olduğu için, ebatları büyük tutulmuş. 9 metreye 13 metre ölçüsünde temele oturmuş. Duvar kalınlığı giriş kapısının bulunduğu duvar 60 cm eninde, diğer duvarlar 80 cm enindedir. Kıbleye bakan duvarında pencere konmamış. Doğu ve batı duvarında birer pencere var. Cami giriş kapısı yanlarında birer pencere var. Mahvile cami içinden tahta merdivenle çıkılır. Minare doğu duvarına bitişik ve kapısı cami içindedir. Minare tuğladan yapılmış, dışı sıvalı ve tek şerefelidir. Minare hakkında bilgi bulunmamaktadır. Cami 2006 yılında Vakıflar Müdürlüğünce restore edilmiş. Restorasyon öncesi cami avlusunda, cami doğu duvarına bitişik 5metreye 5 metre ölçüsünde okuma odası varmış, yıkılmış. Restorasyon sırasında cami girişine son cemaat yeri ilave edilmiş. Mihraptaki çiniler 2000 yılından sonra yapılmış. Cami tuvaleti ve abdest alma yeri 1995 yılında yapılmış. Kaba taş üzerine kabartma olarak, Osmanlıca yazılı cami kitabesi, cami yapılırken, cami giriş kapısı üzerine duvara oturtulmuş. Ancak restorasyonda yerinden sökülerek, avlu duvarının Çamlık caddesine bakan tarafına yerleştirilmiş. Kitabenin günümüz Türkçesi ile yazılmış örneği mermere yazılı olarak cami duvarına yerleştirilmiş. Restorasyonda caminin sadece duvarları kalmış, her şeyi sökülüp atılmış. Çatıyı taşımak için duvar üstüne ağaç direk(Düver) yerine iki adet tren yolu rayı konmuş. Cami tavanı marangoz Kemik Şükrü tarafından Baskıhane(Dönerli tavan) tarzında yapılmış. Tavan ortasındaki süsleme (Ahşap oyma) Dördeylül mahallesi, Tatarlar sokaktaki Ceritler ailesine ait olan ve yıkılan evin tavanından çıkmış, bir depoda bulunuyormuş. Karşıyakalı hayırsever bir kişi tarafından camiye getirilmiş. Minber ve vaaz kürsüsü mobilyacı Muzaffer Şener tarafından yapılmış. Kapı, mahvil ve son cemaat yeri marangoz İbrahim Mutlu tarafından yapılmış. Cami avlusundaki çam ağacı, 1994 yılı büyük yangınından sonraki yıllarda, yanan yerler ağaçlandırılırken, Akın Lisesi İzcileri’nin hatırası olarak dikilmiş.
Yeni Cedid Medresesinin son hocaları, Yarangümeli Şükrü Hoca ve Kamil Hoca kardeşler ile enişteleri Araplızade Hacı Hafız Salih Efendi(Algan) imiş. Medrese hocası(Müderris) olan kişi,  aynı zamanda camide imamlık görevi de yapmış. Tekke ve Zaviyelerin kapatılmasına dair kanun (1925) çıkarılınca, maaşlı son medrese hocası(Müderris) Araplızade Salih Efendi, medrese binasını satın almış. Medrese bahçesini ise Yarangümeli Şükrü ve Yarangümeli Kamil satın alarak ev yapmışlar. Yarangüme Tavas’ın eski adıdır.
Medrese binasının üst odaları dershane olarak kullanılmış. Alt kattaki odalar depo, mutfak, banyo, yatakhane olarak kullanılmış. Raşit, Halit, Ahmet, Mustafa ve Naciye adında beş evladı olan Araplızade Salih Efendi, binayı satın alınca ev olarak kullanmış. Ölümünden sonra bina ikiye bölünerek bir bölümü oğlu Mustafa’ya, bir bölümü genç yaşta şeker hastalığından ölen kızı Naciye’nin çocuklarına kalmış. Evde Naciye’nin çocuklarından Sinirli Mehmet Yıldız oturmuş. Şu anda sahibi Velçi Mehmet Demirdağ’dadır. Mustafa Algan’a ait bölüm yıkılmış, betonarme bina günümüze kadar sağlam gelebilen tek medrese binasıdır.
15 Mayıs 1919 da İzmir Yunanlılarca işgal edildikten sonra, Anadolu’da ilk kurtuluş hareketini başlatarak Kuvay-i Milliye Cemiyetini kuran Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi’dir. 17 Mayıs günü Cuma namazı için Denizli Ulu Camiye namaza gelenleri “Esaret altındasınız” diyerek geri göndermiş. 20 Haziran 1919 da Buldan, Acıpayam, Tavas, Çal ve Çivril’de şubeleri olan teşkilatı kurmuş. Buldan Kuvay-i Milliye Teşkilatında, Kara Ahmet Halil Ağa(Tuncer), Damatzade Halil Ağa(Yılmazer), Hacı Molla Ahmet zade Osman Efendi(Buldanlı), Hacı Molla Ahmet zade Necip Efendi(Buldanlıoğlu), Müderris Salih Efendi(Algan), Müftü Mehmet Efendi(Uz), Hattatzade Mehmet Efendi(Yazıcıoğlu), Çopur Süleyman Efe(Ünalp), Kara Yusuf zade Hacı Ahmet Efendi(Akın). Kuvay-i Milliye’nin Karşıyaka Mahallesinde Hacı Muddiklerin evinde yapılan toplantısı, mahalledeki Kancıklar sülalesine ait bir kişi tarafından zaptiyeye(Jandarma) ihbar edilmiş. Zaptiye evi basmış ama evdekiler erken ayrılmış olduğu için tutuklanma olmamış.
1930 yılı Haziran ayında aniden bastıran şiddetli yağış, uzun süre devam edince kuvvetli sel oluşmuş. Şu anki Çamlık caddesinin eski adı Kumluk Deresi imiş. Döşeme yokmuş. Haydar bağlarından gelen sular sel oluşturarak, Haldan Rıza’nın evinin yanında önü tıkanınca yön değiştirerek Haldan Rıza bahçesi- Aşgel Salih bahçesi- Hacıkarcılar bahçesi şeklinde akmaya başlamış. Evleri su basmış, tezgâh çukurları çamurla dolmuş. Selden cami duvarı etkilenmesin diye, kıble duvarı dışından 9 metre uzunluk, 3 metre yükseklik, 40 cm. genişlikte güçlendirme duvarı yapılmış. 1978 yılında Karadere – İçme Deresi erozyon heyelan önleme duvarları yapan müteahhide, Belediye rica ederek Karşıyaka su deposundan itibaren dört tane duvar yaptırılmış. Sel basma olayı sona ermiş.
Zor OsmanArslan(1903-1995), Yeni Cedid Medresesinde eğitim görmüş. 1968 yılında cemaatin ricası üzerine Osmanlıca kitabeyi okudu ve Kahveci Molla Mehmet neslinden Buldan’da kimse kalmadığını söyledi. 12 sene fahri imamlık yapan Sazaklı Salih(Güzel) Hoca, 1964 yılında ilk maaşlı imam olarak göreve başlamış. Daha önce geçimini dokumacılık ve nalbantlık yaparak sağlamış. Cabar Süleyman fahri imamlık yapmışlar. Camiyi yapan, inşaatlarında çalışan, hocalık yapan, camiye maddi ve manevi yardımda bulunan, camide namaz kılan, ruhlarını teslim eden tüm geçmişlerimize Allah(CC) rahmeti ile muamele etsin. Âmin.
Kaynakça- Tornacı Salih Zeki Algan(1948), Raziye Algan(1956), Fadime Uyum(1917-1995), Müftülük kaynakları, 2003 Buldan Festivalinde Üniversite Sempozyum notları.